Kompleksliklər

Kompleksliklər (18) Gözlə və Göz`lə   Türkcə`də qayda olaraq ismə “-lə/-la” əki artırılarsa o isim felə çevriləcəkdir. Aşağıdakı ismlərdən düzələn fellərə baxırıq:   göz + lə = gözləmək ayaq + la = ayaqlamaq iş + lə = işləmək   Ama “göz ilə”-nin qısalmış forması “göz`lə” yazılmalı dır, buna görə:   Gözlə: …

Kompleksliklər (17)   Filolojik Dilçilik, Postmodern Ədəbiyat   Dilçiliyimiz filoloji (filoloqiya) aləmində seyr edərkən on.doqquzuncu əsrin quru əşrafiyət havasında nəfəs alır ama ədəbiyatçılarımız postmodern yaradıcılıq hayında dırlar. Bunların ikisi birlikdə yığışa bilsə də ancaq ki bir yerə sığışa bilməzlər! Ona görə də, dil-düşüncümüzdə tapılmış kompleksliklərin bu da nəzəri (teorik) olan …

Kompleksliklər (16)   Ora getmədən öncə (düzgün quruluş) Dayanmadan getdilər (yanlış quruluş)   Bu quruluşların ikisi də Türkiyə`də işlək dir. Birincisi düzgün, ikincisi ancaq yanlış dir.   Sual: Bu yanlışlıq haradan tapılıbdır? Cavab: Bu yanlışlıq fellərin məsdərini tanımamazlıqdan tapılıbdır!   Sözün məzəli yeri burasında dır ki bizim aydınlarımız düzgün quruluşu …

Kompleksliklər (14) «yormaq» və «yozmaq»   Türkiyə’də «yormaq» ama Azərbaycan Cümhuriyəti’ndə «yozmaq» işlənir!   Bunların ikisi də düz dirlər. «yormaq» tə`bir etmək demək dir «yozmaq» ancaq cayğın yormaq dır.   yurmaq: təbir və təfsir etmək yuxunu yorarlar.   Örnək cümlələr: Sən mənim yuxularımı gözəl yorursan! O adamın bu günlərdəki işini …

Kompleksliklər (13) Birinci örnək (mənfi quruluş) : Nə danışdı nə qulaq asdı! (Danışmadı da qulaq asmadı da!) (İndiyəcən başqa dillərdən [Fransızdan, Ərəbcədən, Ruscadan . . . ] dilimizə alınmış neçə kompleksliklərdən danışıldı. İndisə, Fars ülgüsündən alınmış bir kompleksliyə toxanırıq.) Başlıqdakı cümləyə baxdıqda, onun baş-bütöv Fars qaydasından alınmasına heçbir şübhə qalmır. …

Kompleksliklər (12) «ertə» və «ərtə» kompleksliyi!   Dil bir varlıq dır! bir varlıq hükm’lə bara gələn deyil! Dilimizin varlığında 9 dənə sait yaranıbdır. bu sait’lər , dilin əsas doğal zərurətinin törəmələri dirlər. bu törəmə’lərin birisini hökm ilə batırmaq istəsək’sə dilin varlığında bala bala gərgin’lik yaranma ehtimalı artacaqdır. misal olaraq , türkiyə …

Kompleksliklər (11) «azarkeş» yuxsa «baz»   (Kompleksliklər 8, 9, və 10-da Fransız və Ərəbcə’dən gətiril­miş qaydalar əsasında dilimizdə tapılmış qayda gərgin­lik­lərindən danışıldı. İndisə, anayın bir kümplekslikdən danışı­lacaqdır!)   Bakı’da , Elmlər Akademıyası’nin bilicilərindən «azarkeş» kimi anayın bir istilahın yaranmasınin dəlilini soruşdüum. Onlar bu sözü belə ıç elədilər: [Rus dilində «sevmək» …

  Kompleksliklər (10) Türkcə’də Zaman Gərginliyi (Kompleksliklər 8-də, Fransız dilinin qaydalarından Türkcə’də tapılmış bir gərginlik açıqlandı. Sonra kümpleks-liklər 9-da, Ərəbcə’dən gətirilmiş bir gərginlik yuxlandı! İndisə burada, birdaha Fransız dilindən tapılmış bir gərginlik açıqlanır!) Aşağıdakı örnək ən bəsit sayılan bir misal dir [Türkiyə istandardında]: Bu kitabı oxumadım! (Bu kitabı okumadım!) («Mən …

Komplekslikllər (9) Türkcə`də İsnad Felinin Ziyalilar-ara Gərginligi (Kompleksliklər 8-də, Fransız dilinin qaydalarından Türkcə­’də tapılmış bir gərginligi açıqladıq. İndisə, Ərəbcə­’dən gətirilmiş başqa bir gərginligə baxırıq!) Aşağıdakı örnək ən bəsit sayılan bir misal dır [Türkiyə standardında]: Bu kitab! Bu bir kitab! Göründüyü kimi, bu cümlələrdə, isnad feli yox dır. Beləcə qabarıq bir …

Komplekslikllər (8) Kaybetmek (qayib etmək)   Bir dilə, özgə dillərinin qaydaları yüklənərsə o dil gərgin bir durumda qala bilə; aşağıdakı misalı birlikdə oxuyaq:   İngiliscə’nin “lose” feli, Türkcə’də üç fərqli olan fellərə çevrilir: Lose: itirmək Lose: əldən vemək Lose: uduzmaq   Fransız dilində də “perdre” feli belə dir!   Deməli: …