يئني قاپی ديل-دوشونج
Yazını bu əlifbada oxuyun: تۆرکجه
Dildə Deyərlikdən Edərligə (5)
danışığın davamı:
Oğlan: Süpürgə? Bəli ki, süpürgəmiz var. Tam, süpürgəmiz harda?
(Dostunun adı “Tam” dır.)
(birinci pillə!)
Oğlan nə deyir?
- Qız oğlana deyir: “Süpürgə?Bəli ki, süpürgəmiz var. Tam, süpürgəmiz harda?”
- Oğlan:“Süpürgə?”sözünü təkrar deyən kimi soruşduqda, “bəli ki süpürgəmiz var,”deyir. Sonra dostuna öz tutaraq:“To, süpürgəmiz harda?” soruşur.
(ikinci pillə!)
Qız nə edir?
- Oğlan: “Süpürgə?” demək`lə qızın istədiyinin düzgün başa düşdüyünü yoxlamaq üçün onu bir sorğu kimi təkrarlayır. Sonra, süpürgələrinin oldusunu tayid edir. Sonrası da, dostu Tam`dan süpürgələrinin harada oldusunu soruşur.
- Oğlan: “Süpürgə?” sözünü, qızın nə istədiyini düzgün başa düşüb-dəşmə diyini yoxlamaq üçün onu bir sorğu kimi təkrarlayır. Süpürgələrinin oldusunu tayıd etdikdən sonra da, dostu Tam`dan süpürgələrinin harda oldusunu suruşmaq`la, demək, ondan süpürgələrinin tapıb gətirməsini istəyir/istiyir.
(oçuncu pillə!)
Sizcə, belə demək`lə oğlanın sözlərində ki kimi bir bir anlam var dır? (Onun nə etdiyini öz zehnimizcə yoruruq!)
- Məncə, “süpürgə” sözünü bir sorğu kimi təkrarladıqda oğlan, üzləşdiyi gözlənilməz bir durumda özünü alaـ qolay ələ alır. Eləlik`lə də, mətanət`lə qızı qarşılayır. Sonrası da, əllərindən gələni əsirgəməz bir qonşu kimi dostundan süpürgəni tapıb gətirməsini istəyir/istiyir.
Qurulşların məfhum etginliyi:
1. Məncə, [əqidə dönüş]
2. “süpürgə” sözünü bir sorğu kimi təkrarladıqda oğlan,[vəziyət, durum]
3. üzləşdiyi gözlənilməz bir durumda özünü alaـ qolay ələ alır.[etginlik]
4. Eləlik`lə də,[cümlə qovuşdurucu]
5. mətanət`lə qızı qarşılayır.[etginlik]
6. Sonrası da, əllərindən gələni əsirgəməz bir qonşu kimi dostundan süpürgəni tapıb gətirməsini istəyir.[əsil, edicilik quruluşu!]
- Məncə, “süpürgə” sözünübir sorğu kimi təkrarlamaq`la oğlan, üzləşdiyi gözlənilməz olan yad bir qızın birdən birə qapı ağzında tapılması kimi bir durumda özünü alaـ qolay ələ alarkən, mətanət`lə qızı qarşılayır. Eləcə də, süpürgələrinin oldusunu təyıd edəndən sonra, əllərindən gələni əsirgəməz bir qonşu kimi dostu Tam`dan süpürgənin harada oldusun soruşmaq`la, demək, ondan süpürgəni tapıb gətirməsini istəyir/istiyir.
Sonuc:
Pillə 1-də, deyilməkdən yaranan quruluşları gördük!
Pillə 2-də, edilməkdən yaranan quruluşları gördük!
Pillə 3-də, öz yorumumuzdan törənmiş quruluş parçalarını buruşuqlu bir quruluş sisteminə düzə bildik! İkinci pillə sayağında, edilməkdən yaranan quruluşları gördük.
Dilin danışıqdan (diyaloqdan ) söyləyişə (monoloqa) çevrilməsini bir daha yoxlayırıq!
(Aşağıdakı iki quruluşu birlikdə tütüşdürürüq!)
1. Danışma (diyaloq):
Oğlan: Süpürgə? bəli ki süpürgəmiz var. Tam, süpürgəmiz harda?
Üstəki diyaloq beləcə monoloqa çevrilir:
2. Söyləyiş (monoloq):
Məncə, “süpürgə” sözünübir sorğu kimi təkrarlamaq`la oğlan, üzləşdiyi gözlənilməz olan yad bir qızın birdən birə qapı ağzında tapılması kimi bir durumda özünü alaـ qolay ələ alarkən, mətanət`lə qızı qarşılayır. Eləcə də, süpürgələrinin oldusunu təyıd edəndən sonra, əllərindən gələni əsirgəməz bir qonşu kimi dostu Tam`dan süpürgənin harada oldusun soruşmaq`la, demək, ondan süpürgəni tapıb gətirməsini istəyir/istiyir.
