يئني قاپی ديل-دوشونج
Yazını bu əlifbada oxuyun: تۆرکجه
Dildə Deyərlikdən Edərligə (2)
etginlik: functionality
Dilin gəlişməsində, etginlik çox özəl bir proses sayıla bilər.
Demək, bu prosesdə, dil «nə demək» pilləsindən «nə etmək»
pilləsinə qalxır! Beləlik’lə də, öz etginligindən yetginlənir!
Birinci dərsliyin tapşırığının cavablarını aşağıdakı kimi oxuyuruq:
Qız: mən’nən dostum təzəlikdə bu damdaşa gəlmişik.
Apartman 3F-dəyik.
(birinci pillə!)
Qız nə deyir?
- Qız deyir: “mən’nən dostum təzəlikdə bu damdaşa gəlmişik. Apartman 3F-dəyik.”
- “Mən’nən dostum,” deyir qız, “təzəlikdə bu damdaşa gəlmişik. Apartman 3F-dəyik.”
(ikinci pillə!)
Qız nə edir?
- Qız, dostu’yla bir, təzəlikdə o damdaşa gəldiklərini oğlana söyləyir. Sonra, apartman 3F-də olduqlarını bildirir.
- Qız, dostu’yla bir, təzəlikdə o damdaşa gəldiklərini oğlana söyləyərək apartman 3F-də olduqlarını bildirir.
İkinci pillədə əldə olunan etginlik fellər: 1. [söyləmək] . . . oğlana söyləyir/söylüyür. 2. [bildirmək] . . . olduqlarını bildirir.
(üçüncü pillə!)
Sizcə, belə demək’lə qızın sözlərində nə kimi bir anlam
var dır? (Onun nə etdiyini öz zehnimizcə yoruruq!)
Məncə, dostu’yla bir, təzəlikdə o damdaşa gəldiklərini,
eləcə də, apartman 3F-də olduqlarını oğlana söyləmək’lə,
qız, qonşuluqda sayğılı bir ilgi yaratmağa çalışır.
Üçüncü pillədə əldə olunan quruluş parçalarına baxaq: 1. məncə, (Bu pillədə deyilən, fakt olan bir mətləb deyil. Ona görə də, belə bir qürülüşün gəlməsi lazım dir!) 2. dostuyla bir, təzəlikdə o damdaşa gəldiklərini, eləcə də, apartman 3F-də olduqlarını, 3. oğlana söyləmək’lə, 4. qız, qonşuluqda sayğılı bir ilgi yaratmağa çalışır. (əsas etgin fel ancaq bizim nəzərimizcə) Gələcəkdə, daha da bu quruluşlar’la tanış olacağıq !
sonuc:
Pillə 1-də, deyilməkdən yaranan quruluşları gördük!
Pillə 2-də, edilməkdən yaranan quruluşları gördük!
Pillə 3-də, öz yorumumuzdan törənmiş quruluş parçalarını
buruşuqlu bir quruluş sisteminə düzə bildik!
tapşırıq! İndisə, siz üstədki örnəyi nəzərə aldıqda, aşağıdakı danışığı üç pillədə yazın:
oğlan: Xoş gəlmisiz!
(birinci pillə!)
Oğlan nə deyir?
- ………….. (siz yazın!)
- ………….. (siz yazın!)
(ikinci pillə!)
Oğlan nə edir?
- 1. ………….. (siz yazın!)
- ………….. (siz yazın!)
(üçüncü pillə!)
Oğlan nə edir?
(Bu tapşırığın cümləsində yorumlama üçün bırzad yox dır!
Ona görə, üçüncü pillə işlənməli deyil!)
