کومپلئکس‌لیک‌لر(12)

Kompleksliklər (12)

«ertə» və «ərtə» kompleksliyi!

Dil bir varlıq dır! bir varlıq hükm’lə bara gələn deyil!

Dilimizin varlığında 9 dənə sait yaranıbdır. bu sait’lər , dilin əsas doğal zərurətinin törəmələri dirlər. bu törəmə’lərin birisini hökm ilə batırmaq istəsək’sə dilin varlığında bala bala gərgin’lik yaranma ehtimalı artacaqdır. misal olaraq , türkiyə türkcə’sində ə saiti daha yox’dır. əlbəttə , o dildə bu sait var’dır ancaq əlifbada onu görsədən hərf götürülübdür. bu ışın , ilk zavalı bizim ziyali’larımızın arasında ərtə və ertə anlam’larının qarışması və kompleks’liyi olubdur. qədimki’lər yaxşı bilər’lər ki , ərtə  tez , qabaq , və zamanın gecikməməsi anlamında’dir. hamı evlərində eşikdə oynamağa gedən uşaq’larına: « ertə’li qayıt evə ha ! » deyərdilər. ( yanı qaranlıq’dan qabaq qayıt evə ! )

Daha bir misal , kənəd’də çoban davarı tez gətirəndə « hələ ertə’dir niyə davarı gətirdin ? » deyə soruşardılar.

Hal bu ki , indiliyimizdə , ziyalı’larımız bunu tam əksinə işlədir’lər. onlar türkiyə’dən götürmüş , « ertə’si gün belə gəldi belə getdi ! » deyirlər ( sonrası gün anlamında. )

Beləlik’lə də , « ertə» sözcüyünün məfhumu və anlamı indi dilimizin sağdan soldan yağan gərgin’lik yaradan komplekslik’lərinin birisinə çevrilir.

Bu kompleks’lik yalnız ə hərfi’nin götürülməsin’dən yaranıbdır. niyə ki , iki sözcük və iki ayırd məfhum daşıyan « ertə»( qabaq ) , və « ərtə»( sonra ) qarışıb bir olublar.

Bu əsasdan:

ertə : gecikməmiş , qaranlıqdan qabaq

ərtə , ərtə’si gün: sonrası gün

Dilin doğal törəmə’si sayılan hər bir saitin aradan qaldırılması’nın dilə ağır təbəatı(nəticə – sonuc) ola bilər. məfhum gərginliyin’dən ağır bir zərbə dilə təsəvvur etməyək; niyə ki, bir bir hamını o dili işlətmək’dən qaçırda bilər. üstə’lik , dilin saitini götürmək heç’də fəxr etmə’li bir ış sanıla bilməz.

nasır mənzuri